NÖROTRANSMİTTERLER

Beynimizde milyarlarca nöron vardır. Nöronlar birbirlerine çok yakın olsalar dahi temas etmezler. İki nöron arasındaki bu boşluğa sinaps adı verilir. Dolayısıyla beynimizdeki sinapsların sayısı trilyonları bulur. Bu boşluk büyük önem taşır çünkü sinapslar iki sinir hücresinin aralarında sinyal iletmesine olanak sağlar. Bu iletim, bir nöronun aksonundan diğer nöronun dendriti yönünde ilerler. 

Nöronlar arası bilgi iletiminde Nörotransmitter adı verilen kimyasallar büyük önem taşır. Bu kimyasallar, Nöronlar arası veya nöron-hücre arasında sinyallerle iletişimi sağlarlar. Beyin sapındaki Medial Septal Nucleus isimli çekirdekten salınırlar. Her nörotransmitter, kendine özel bir yoldan ilerler ve kendi reseptörüne ulaşır. Salınan bir nörotransmitterin görevini yerine getirebilmesi için alıcı nöronda bulunan protein reseptörlerine bağlanması gerekir. Bu noktada reseptör bir kilitse nörotransmitter bu kilidin anahtarıdır. 

Nörotransmitterler uyarıcı veya ketleyici özelliktedirler.

BİR KİMYASALIN NÖROTRANSMİTTER OLABİLMESİ İÇİN 4 KRİTER VARDIR:

1. Nöronun içinde sentezlenmeli veya nöron içinde bulunmalıdır.

2. Nöron aktif hale geldiğinde nörondan salınmalı, karşı nöronda bir etki ve tepki yaratabilmelidir.

3. Karşı nöronda yarattığı tepki, deneysel alanda kanıtlanabilmelidir.

4. Görevi bittikten sonra geri alınımını sağlayacak bir mekanizma olmalıdır.

KÜÇÜK MOLEKÜLLÜ NÖROTRANSMİTTERLER

• Asetilkolin (ACh)

• Aminler

• Katekolaminler 

     Dopamine (DA)               Noradrenalin (NA)             Adreanlin        

- Serotonin (5-HT)

• Amino Asitler

- Glutamat (Glu)

- Gama-Aminobütrik Asit (GABA)

• Asetilkolin (ACh)

• Bulunan ilk nörotransmitterdir. Diğer yapısal sınıflandırmalara uymadığı için tek başına ele alınır. Sinir kas-kavşağı ve bazı sinapslar için anahtar rolündedir. Hem merkezi hem de çevresel sinir sistemi için önemlidir. Merkezi sinir sisteminde bellek ve öğrenme; çevresel sinir sisteminde ise kaslara ve salgı bezlerine mesaj gönderilmesinde etkilidir. 

• Alzheimer hastalığı ile bağlantılıdır.

• Serotonin ve dopamin gibi hücreye geri taşınmaz. Kullanıldıktan sonra Asetilkolinesteraz enzimi tarafından parçalanarak geri dönüştürülür. 

• Botulinum Toksini gibi bazı toksinler, Asetilkolinesteraz enziminin çalışmasını engeller. Asetilkolinesteraz’ın çalışmaması, kas sorunlarına neden olur. Dolayısıyla Botulinum Toksini’nin felç, soluk alıp vermenin durması, kalp kaslarının durması ve titreme gibi etkileri vardır.

• Asetilkolin 2 tür reseptöre sahiptir. Bu reseptörler, isimlerini aynı işlevi yapan      Agonistlerinden alırlar. 

1. Muscarinic Reseptörler

- Bir mantarda bulunur.

- Hücre içi sinyal mekanizmasını etkiler.

- Türüne bağlı olarak hücreye uyarılma ve durma sinyali gönderir.

2. Nicotinic Reseptör

- Tütünün içinde bulunur.

- Ligand kapılı iyon kanallıdır. Asetilkolin bu kanala bağlanınca hücrenin içine sodyum, potasyum ve kalsiyum iyonları girer.

- Nöronlarda ve kaslarda bulunur.

• Kolinerjik Sistem ve Biliş

- 2 tür sistem vardır:

1. Sempatik Sinir Sistemi: ‘’Savaş veya Kaç’’

2. Parasempatik Sinir Sistemi: ‘’Beslen ve Üre’’ – ‘’Dinlen ve Sindir’’

- Kolinerjik sistem, Parasempatik Sinir Sisteminin bir diğer ismidir. Bu sistemin başlıca habercisi Asetilkolin’dir. Vücudu beslenmeye, dinlenmeye, üremeye ve sindirmeye hazır hale getirirken Asetilkolin’i kullanır.

• Aminler

• Dopamin (DA)

- Bazal Ganglionların işlem yapabilmesi için gereklidir.

- Yoğun haz duyguları üretir. Fazla salgılanması Şizofreniye, az salgılanması Parkinson Hastalığına neden olabilir.

- Ödül sisteminin önemli bir parçası olan ve bağımlılıkla ilgili olan Mezokortikolimbik Sistemin ana nörotransmitteridir. 

- İki yerde üretilir:

1. Substantia Nigra (SN)

Orta beyindedir.

Ödül ve hareketten sorumludur.

Parkinson Hastalığı açısından önemli bir lokasyondur.

Yapısındaki Melanin hormonu miktarı nedeniyle daha koyu bir yapıdadır.

2. Ventral Tegmental Alan (VTA)

Orta beyindedir.

Bilişsel işlevli nöron üretir.

Haz, öğrenme, motivasyon ve ilaç bağımlılığıyla ilgisi vardır.

• Noradrenalin (NA)

- Beyin kökünde üretilir. 

- Seviyesindeki düşüş veya artış ruhsal durumu etkiler. Örneğin düşük seviyedeki noradrenalin, depresyona yol açabilir.

• Adrenalin

- Böbreküstü bezleri tarafından üretilir.

- Organizmayı acil hareketlere hazırlar.

• Serotonin (5-HT)

- Ruhsal durumu ve sosyal davranışları etkiler.

- Antidepresanlar, Serotonin gerialınımını engelleyerek Serotoninin sinapslarda kalmasını sağlar. 

• Katekolaminler ve Serotonin 

- Katekolaminler sinir dokusu, beyin ve böbreküstü bezler tarafından üretilir. Sempatik Sinir Sistemi’nin mesajı olan ‘’Savaş veya Kaç’’ mesajını verirler. 

- 3 Katekolamin vardır:

1. Dopamin (DA)

2. Noradrenalin (NA)

3. Adrenalin

- Bü üç katekolamin, aynı yerde üretilmelerine karşılık biyosentez sonucu farklılaşırlar. 

- Biyonsentez

Katekolaminlerin temel farkının sebebidir. 

Organizmanın hayatta kalmasını, büyümesini ve gelişmesini sağlar.

Ham maddesi, Tyrosine’dir. Tyrosine’nin aminoasit olarak ortaya çıktığı ilk yer karaciğerdir. Sağlıklı beyin gelişimi için önemlidir. 

Katekolamin biyosentezinde önce beyne tyrosine gönderilir. Biyosentez sonucunda Tyrosine Dopamine, Dopamin Noradrenaline, Noradreanline de Adrenaline dönüşür.

• Amino Asitler

• Glutamate (Glu)

- Uyarıcıdır. Salındığı nöronu depolarize eder.

- Öğrenme ve belleği etkiler.

- İletimindeki aksama Şizofreni’ye yol açabilir.

• Gama-Aminobütrik Asit (GABA)

- Ketleyici etkisi olan önemli bir nörotransmitterdir.

- Benzodiazepin ve benzeri antidepresan ilaçları, GABA’nın ketleyiciliği sayesinde sakinleştirici etki gösterirler.

- Pikrotoksin ilacı, GABA reseptörleri kapayarak konvülsiyona neden olur.