KORKUNUN SINIRSIZLIĞI: ÖZGÜL FOBİ
Özgül fobi, hayatımıza giren olağanüstü korkuların, normalde basit gibi görünen şeyleri bile kâbusa çevirebildiği bir dünya. İşte bu, korku labirentinde kaybolmaktır!
Anksiyete bozuklukları, kişilerin hayat standartlarını olumsuz yönde etkileyen bir sorundur. Bu bozukluklardan biri olan özgül fobi, belirli bir nesne, durum veya aktiviteye karşı gelişen şiddetli korku, kaygı ve kaçınma tepkilerini içerir. Bu korku veya kaygı, nesneler ve durum ile tetiklenebilir, panik atağa yol açabilir. Kişiler, kaçınma tepkisi ile yaşamını normal bir şekildeymiş gibi ilerletebilir ve belli bir yaşa gelinceye kadar, karşılaşmamış olduğu fobilerinin farkına varmayabilir. Mantıksız ve saçma olduğunu zamanla anlayıp yüzleşebilir ve kaygısını kontrol edebilir. Kontrol edilmediğinde veya geç edildiğinde, kişinin hayat akışını, fiziksel sağlığını bozabilir. Kadınlarda erkeklerden daha fazla görülme olasılığı yüksektir.
Genel olarak baktığımızda "fobi" genel bir korku durumunu ifade edebilirken, "özgül fobi" belirli bir nesne veya durumu işaret eder. Yani, özgül fobi, daha genel bir terimin spesifik bir alt kümesidir. Her özgül fobi, bir tür fobi olarak kabul edilebilir, ancak her fobi özgül bir fobi değildir. Bu bağlamda özgül fobi tanı kriterleri, DSM-V el kitabından alınan bilgilerle aşağıdaki gibi olacaktır:
-
Belirli bir nesne veya durum hakkında korku veya endişe halinde olmak
-
Anlık korku veya endişe tetiklenmesi
-
Fobik durumdan kaçınmak veya katlanmak
-
Belirli bir olayın ortaya çıkardığı gerçek tehlike olmaması
-
Kalıcı ve 6 ay veya daha fazla süren korku, kaygı, kaçınma durumu
-
Hayatındaki işlev alanlarında önemli güçlüklere, zorluklara, bozulmalara neden olması
-
Rahatsızlık, korku, kaygı ve panik benzeri semptomlar, başka psikiyatrik hastalıklarla birlikte görülebilir; diğer anksiyete bozuklukları, OKB, depresyon, TSSB.
Fobi tepkileri, fizyolojik belirti olarak çıkabilir;
-
Kalbin Sıkışması
-
Nefes Alma Güçlüğü
-
Ağız Kuruluğu
-
Yutkunma Zorluğu
-
Titreme
-
Terleme
-
Uyuşma/Karıncalanma
-
Baş Dönmesi
-
Bayılma Hissi
-
Sık İdrara Çıkma İhtiyacı
-
Ani Tansiyon Düşüşü
Özgül fobi tedavisinde, her bireyin ihtiyaçları farklıdır, bu nedenle tedavi planı genellikle bireysel değerlendirmeye dayanmalıdır. Uzman bir sağlık profesyoneli, kişinin durumunu değerlendirecek ve en uygun tedavi planını belirleyecektir. Tedavi süreci, bireyin motivasyonu, terapiye uyumu ve fobi derecesine bağlı olarak değişebilir. Özgül fobi tedavi seçenekleri aşağıda yer almaktadır:
1. Bilişsel-Davranışçı Terapi (BDT): Bireyin düşünce kalıplarını ve davranışlarını anlamaya çalışır. Özgül fobilerde, bu terapi genellikle maruz bırakma terapisi ile birleştirilir. Maruz bırakma terapisi, korkulan nesne veya durumla yavaşça ve kontrollü bir şekilde yüzleşmeyi içerir.
2. İlaç Kullanımı: Antidepresanlar ve anksiyolitikler gibi ilaçlar, semptomların yönetilmesine yardımcı olabilir. İlaç tedavisi genellikle BDT ile birleştirildiğinde daha etkilidir.
3. Sanal Gerçeklik Terapisi: Maruz bırakma terapisi uygulamak için sanal gerçeklik kullanılabilir. Bu yöntem, kişinin korktuğu nesne veya durumu sanal bir ortamda deneyimlemesine ve bu korkularıyla baş etmesine yardımcı olabilir.
4. Grup Terapisi: Özgül fobiye sahip kişilerle bir araya gelmek ve deneyim aktarmak, güç vermek ve birbirlerine yardımcı olmak için grup terapisi faydalı olabilir.
5. Relaksasyon ve Solunum Egzersizleri: Derin nefes almak, kas gevşetme teknikleri, meditasyon ve diğer relaksasyon yöntemleri, kaygı düzeylerini azaltmada yardımcı olabilir.
6. Nörogeriatrik İşleme Terapisi (EMDR): EMDR, travmatik anıları işlemek ve anksiyeteyi azaltmak için kullanılan bir terapi yöntemidir. Özellikle travmatik bir olaya bağlı olarak gelişen fobilerde etkili olabilir.
Özgül fobiler genellikle 7 ila 11 yaşları arasında ortaya çıkar. Ancak, bu yaş aralığı kesin bir kural değildir ve fobiler daha genç yaşlarda veya ergenlik döneminde de başlayabilir ve bir öğrenme deneyiminden, travmatik bir olaydan veya genetik yatkınlıktan kaynaklanabilir. Saldırıya uğrama, kilitli kalma, başkasının yaşadığı travmaya şahit olma, anne ve babanın sürekli uyarılarına maruz kalma, haberlerde yer alan iddiaları duyma özgül fobilerin altında yatan sebeplerden olabilir. Bunlar bireylerin yaşamlarını derinden etkileyebilen anksiyete bozukluklarıdır. Uygun tedavi yöntemleriyle bu fobilerin üstesinden gelinebilir.
KAYNAKÇA
Amerikan Psikoloji Derneği. (2013). DSM-5: Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
Özmen, M., & Öner, Ö. (2009). Türkiye'de sosyal anksiyete bozukluğu yaygınlığı ve klinik özellikleri. Türk Psikiyatri Dergisi, 20(3), 221-228.
Tepki Ekle
