Ayna Nöronlar

Ayna nöron kavramı son yıllarda  popüler olan, araştırmacıların da dikkatini çeken bir konu olmuştur. İlk kez 1990’lı yılların başında Rizotti ve ark. tarafından makak maymunların incelenmesi esnasında keşfedilmiştir beynin inferior parietal lobunda bulunan bu nöron topluluğunun makaklar tarafından sadece  bir neşeyi kavramak veya kapmak gibi eylem potansiyellerinin yanında bir insanın veya türdaşlarının hareketlerin gerçekleştirildiğini izlerken aktive olduğu tespit edilmiştir (Hari ve ark.,2021).

Ayna nöronlar görsel ve motor nöronlardan farklıdır görsel ve motor yanıtları aynı nöronda barındırırlar. Bu nedenden ötürü saf görsel nöronlardan farklı olduğu düşünülür (Herrington ve ark.,2011) hareketlerin algılanmasında görsel sistemlerin yanında motor sistemler de olmaktadır. Kısaca hareketlerin algılanması ve üretilmesi iki ayrı bilişsel süreçten ziyade bütünleşik bir süreç içermektedir. (Demir ve Gergerlioğlu, 2012). Yapılan beyin görüntüleme çalışmalarında beynin inferior frontal girus (IFG) ve inferior pariatal girus (IPG) ve Brodman 44-45 bölgeleri klasik ayna nöron ağına ait alanlardır. (Hari ve ark.,2021).

Yapılan bir çalışmada  ayna nöron sisteminin parçalarından Borca alanı ve IFG’de rTMS ile geçici bir lezyon oluşturulmuş ve deneklerdeki çeşitli eylemeleri taklit etme becerisine bakılmıştır. Deneklerde oluşturulan lezyon sonucunda taklit ve tekrarlama becerilerinde bir azalma olduğu gösterilmiştir. (Heiser ve ark. 2003). Fazio ve arkadaşlarının (2011) Broca afazik ancak aprasik olmayan bireyler üzerinde yürüttüğü bir çalışmasında katılımcıların  insan tarafından gerçekleştirilen eylem dizelerinin sırası tahmin edemiyorken, insandan bağımsız fiziksel hareketlerin sırasını tahmin edebildikleri bulunmuştur.

Ayna nöronlar gözlemcinin bakış açısına göre farklı aktive olabilmektedir. Caggiano ve ark.(2011) yürüttüğü çalışmada eylemin uzaktan izlenmesi ile öznel olarak yani eylemi gerçekleştirenin gözünden gözlenmesi arasında farklı ayna nöron alt kümelerinin aktive olduğu bulunmuştur.

İnsanlarda ayna nöronların aktivitesi için  salt olarak görsel yol olmasına gerek bulunmamaktadır. İşitsel veya dokunsal olarak ayna nöron aktivitesi olabilmektedir. Ayan nöronlar işitsel olarak yeterli bilgi olduğunda da aktive olabilmektedir. (Ricciardi ve ark.,2009).

            Ayna nöronlar makak maymunlarında olduğu gibi insanlarda da hareketi tekrarlama, eylemleri taklit etme şeklinde olmakla birlikte daha gelişmiştir. Bu özelliklere ilave olarak empati, dil, öğrenme ve hafıza gibi pek çok karmaşık işlevlerde rol oynadığı bilinmektedir. Bu durum ayna nöron sistemi biliş ve eylem arasında bir köprü görevi görür. (Hari ve ark.,2021).

Yapılan bir çalışmaya göre izleyicilere birtakım filmler izletilmiş ve kontrol grubuna da parkta çekilen günlük bir yaşamdan montaj yapılmamış bir kesit izletilmiş. Beyin aktiviteleri fMRI ile ölçülmüş ve izletilen kesitlerin arasında bir fark olup olmadığı incelenmiştir. Yapılan korelasyon analizi sonuçlarına göre izletilen çeşitli ve farklı filmlerden elde edilen kesitler arasında korelasyon orta-yüksek korelasyon bulunurken, parkta izletilen kesitler arasında düşük korelasyon bulunmuştur. (Hasson ve ark.,2008). Sinemada yaşanan olay örgüsü ve duygular parktaki sıradan bir günden daha fazla olduğu için seyircilerin ayna nöronları daha fazla aktive olmuş ve bundan dolayı beyin aktiviteleri daha fazla olmuştur.

Ayna nöronlar birçok hastalıkta etkili olduğu öne sürülmektedir. Örneğin otizm hastalarında ayna nöron aktivitesinin daha düşük olduğu bulunmuştur. Bu da ayna nöronların iletişim için oldukça önemli bir rol oynadığını söylenebilir. Aynı zamanda Alzheimer, Parkinson ve ALS hastalığında da ayna nöron aktivesi rol oynamaktadır ve bu hastaların ayna nöron aktiviteleri sağlıklı bireylere göre daha düşük bulunmuştur. (Hari ve arkadaşları,2021).

Sonuç olarak ayna nöronlar ilkel davranışlardan yüksek bilişsel davranışlara kadar rol oynamaktadır. Ayna nöronlar sosyal bir varlık olan insanoğlu için yaşamsal bir kolaylık oluşturmaktadır. Günümüzde de üzerine oldukça çalışma bulunan ve hala işlevleri araştırılan bu nöron ağı büyük önem arz etmektedir. Günümüzde klinik hastalılarda bu nöron ağlarının aktivasyonu ile ilgili problemler ve iyileştirilmesi üzerine çalışmalar hala devam etmektedir.

KAYNAKÇA

• Hari E, Cengiz C, Kilic F, Yurdakos E. A clinical approach to the mirror neuron system and its functions. J Ist Faculty Med 2021;84(3):430-8. doi: 10.26650/IUITFD.2021.81b4218
• Demir, E.A. ve Gergerlioğlu,H.S. (2012). Ayna Nöron Sistemine Genel Bakış. Eur J. Med Sci,2(4),122-126.
• Heiser M, Iacoboni M, Maeda F, Marcus J, Mazziotta JC. The essential role of Broca’s area in imitation. Eur J Neurosci,17(5),1123-8.
• Herrington,J.D.,Nymberg,C., Schultz, R.T.(2011).Biological motivation task performance predicts superior temporal sulcus activity. Brain Cogn,3(77),372-81.
• Caggiano,V., Fogassi,L., Rizolatti,G.,Thier,P.,Giese M.A.,Casile A.(2011). View-based enconding of actions in mirror neurons in area F5 in macaque premotor cortex. Curr Biol,21(2),144-148.
• Ricciardi,E.,Bonino,D.,Sani,L.,Vecchi,T.,Guazzelli,M.,Haxby,JV.,Fadiga,L.,Pietrini,P. (2009). Do we really need vision? How blind people “see” the actions of others. J  Neusci,29(97),9719-24.
• Fazio,P.,Cantagallo,A.,Craighero,L.,D’Auliso,A.,Roy AC.,Pozoo,T. Ve ark.(2009). Enconding of human action in Broca’s area. Brain,132(7),1980-8.
• Hasson, U., Landesman, O., Knappmeyer, B., Vallines, I., Rubin, N. & Heeger, D. J. (2008). Neurocinematics: The neuroscience of film. Projections, 2(1), 1-26.
• Demirtaş,H.(2002), İletişim Psikolojisi. Nobel Akademi Yayıncılık.,93-111.