ÖNEMLİ BİLİŞ: BELLEK
Bellek, hayatta bir süreklilik sağlayabilmemize yardım eder. Bunun nedeni deneyimlerimi içermesidir. Deneyimin izi, etkisi saklanabiliyorsa bunlar davranışlarımıza yansır. Böylelikle süreklilik sağlanır. Bu önemli yeti, kişiliğimizin oluşmasına olanak tanır. Deneyimlerini saklayamayan kişi kişiliğini tam anlamıyla oluşturamaz. Bununla beraber bellek öğrenmenin de temel yapı taşlarından birini oluşturmuş olur. Deneyime bağlı olarak kalıcı olma eğiliminde olan davranış değişikliğine öğrenme denir. Böylece bellek öğrenmenin de temelini oluşturmuş olur.
Bellek genel olarak bilgiyi kodlama, depolama ve geri çağırma sürecidir. Belleği zaman ve içeriği bakımından sınıflandırırız. Temel olan bu üç bellek türü; duyusal bellek, kısa süreli bellek ve uzun süreli bellek şeklindedir. Duyusal bellek, gelen bilgileri saniyeler kadar tutan ilk evredir. Burada kaydetme ve kodlama gerçekleşir. Dikkat başka noktalara kaydığı an bilgi ve görüntüler kaybolabilir.
Bir sonraki bellek kısa süreli bellektir. Buradaki bilgiler 15-30 saniye tutulur. 5-7 parça kadar kısıtlı bir bilgiyi tutabilir. Sürekli tekrar – örneğin bir telefon numarasını o an unutmamak için içinden sürekli tekrarlatıp bir süre daha aklımızda kalmasını sağlamak gibi- ve kümeleme – bilgi parçalarının benzer olanlarının kümeleştirilerek hatırlanması – gibi yöntemler sayesinde bilginin, görselin kısa süreli bellekte kalması bir süre daha uzatılabilir.
Tekrar etme, aynı zamanda bilginin uzun süreli belleğe taşınması ve depolanmasına yardım eder. Bu sayede bilgi kısa süreli bellekten uzun sürekli belleğe geçer. Uzun süreli bellek çok sayıda bilgiyi uzun yıllar tutabilir ve burada bir arşiv görevi görür. Burada depolanan bilgiler gerektiğinde geri çağırmaya arşivden çıkarılır. Uzun süreli bellek kendi içinde açık ve örtük bellek olmak üzere ikiye ayrılır. Açık bellekteki bilgilerimizi bilinçli olarak hatırlarız. Açık bellek kişisel deneyimlerimizi içeren epizodik bellek ve bilgi, olguları içeren semantik bellekten oluşur. Semantik belleğimizde ki bilgiler epizodik belleğimizi de etkiler.
Uzun süreli belleğin bir diğer parçası olan örtük bellek, kendi içinde hazırlama belleği, işlemsel bellek, ve koşullanma olarak üçe ayrılır. İşlemsel bellek, beceri ve görevlerin nasıl olacağına dair bilgileri içerir. Beceri belleği olarakta ifade edilir. Becerilerimizi düşünmeden sergileyebilmemizi sağlar. Örneğin bisiklet sürme becerisi gibi. Her seferinde bisiklet sürmeyi yeniden öğrenmeyiz çünkü beceri işlemsel belleğe kaydolmuştur. İyi öğrenilmiş işlemsel anı ve beceriler için dikkat gerekmez ve eylem otomatikleşir. Hazırlama ise önceden maruz kalınmış bir uyarana verilen tepkinin başka bir uyarana verilen tepkiyi değiştirmesidir. Son olarak koşullanma ise klasik koşullanmayı ifade eder. Yani daha önce bir etkisi olmayan nötr bir uyaranın tepkiye neden olan yeni bir uyarıcıyla eşleştiğinde yeni özellikler kazanmasıdır.
Bellek; Alzheimer, depresyon, şizofreni ve OKB gibi birçok hastalıkta hasar görebilir. Bellek bilişinde hipokampüs başata olmak üzere birçok beyin bölgesi aktif rol oynar.
Hayatımız için çok önemli olan bellek bilişi Elizabeth Loftus un da yaptığı araba kazası deneyinden anladığımız üzere sağlıklı insanlarda da sandığımız kadar mükemmel olmayabilir. Birçok yapmadığımız şeyi yapmışız, yaşamadığımız çocukluk anılarını yaşamışız gibi hatırlayabiliriz. Bu bazen sadece günlük yaşamımızda değil adli süreçlerde şahitlik gibi konularda da büyük sorunlara sebep olabilir.
KAYNAKÇA
E. Bruce Goldstein, (2004). Cognitive Psychology. Cengage Learning 3rd ed.
F. Sayar (2011). Otobiyagrafik Bellek ve Otobiyografik Belleği Etkileyen Değişkenler. Sosyal Bilimler Dergisi.
Ali Osman E., Mustafa C., Sibel G. (2008). Uzun Süreli Bellek ve Öğrenme. Sosyal Bilimler Dergisi.
Tepki Ekle
