Motivasyonel Kuram (PROCHASKA)

Alman filozof Schoupenhaur’a göre, bütün organizmaların seçme, kavrama ve hatta doyuma ulaşma isteğinin sonucudur. Vroom’a göre kişilerin gönüllü olarak yaptığı eylemler arasından seçim yapma süreçleri, motivasyon olarak tanımlanır. Skinner ise motivasyonu, okul öğreniminde ‘arzu edilen davranışı uyandırma, sürdürme ve yönlendirme' olarak tanımlamaktadır. Motivasyon birçok farklı şekilde tanımlanmış olsa da kökeninde davranışın başlangıcını, amaca yönlendirilmesini ve bu amaç doğrultusunda davranışın sürdürülmesini açıklamaktadır. Aslında motivasyon, istenilene ulaşmak için gerekli olan itici güç, arzu ve coşkudur. Amerikan eğitimci Terell motivasyonun önemini ‘eğitim konusunda hatırlanması gereken üç şey bulunmaktadır; birincisi motivasyon, ikincisi motivasyon, üçüncüsü ise yine motivasyondur' cümlesiyle açıklamıştır.

Motivasyon yapılan ya da yapılacak fiillerde bu denli önem arz ederken motivasyonun nasıl sağlandığı ve sürdürüldüğü 21.yüyılda bilim insanlarının merak konusu olmuştur. 1970’lerin ortalarına kadar bu konuya ilişkin en az 300 araştırma yayımlanmışken bu çalışmaların en bilineni Herzberg’in 1950’li yıllarda ortaya çıkardığı ‘İki Faktörlü Motivasyon Teorisi’dir. Bu teoriyi oluştururken yöneticilerin çalışanları motive etmek için kullandığı teknikleri araştırır ve çalışanların ihtiyaçlarını karşılayarak onların motivasyonunu arttırmaya yönelik kurumların izlediği adımları detaylı bir şekilde inceleyerek tamamlanmasına katkı sağlamıştır. Herzberg, çalışmasında iki temel soru üzerinde yoğunlaşmıştır:

1) İşiniz hakkında özellikle iyi hissettiğiniz bir zamanı düşünün, neden böyle hissettiniz?

2) İşiniz hakkında özellikle kötü hissettiğiniz bir zamanı düşünün, neden böyle hissettiniz?

Bu sorulara verilen dönütlere göre Herzberg, motivasyonu motivasyon faktörü (içsel faktör) ve hijyen faktörüne (dışsal faktör ) dayandırmıştır.

Günümüzde ise motivasyon teorileri içerik ve süreç olarak ikiye ayrılmaktadır. İçerik teorileri motivasyonun ne olduğunu açıklarken süreç teorileri de motivasyonun nasıl gerçekleştiğini açıklamaktadır. Motivasyonun birey yaşamında bu kadar çok yer kapsadığı fark edilince Motivasyonel Kuram psikoterapilerde de kullanımış, bireyin kazanmak istediği ya da bırakmak istediği bir bağımlılık sürecinde motivasyonel kuram büyük rol oynamıştır. Bilindiği üzere psikoterapide bireyin sorun hakkında farkındalık kazanması gerektiği, sorunun ortadan kalkabileceğine dair inancı ve klinisyenin sorunu ortadan kaldırması için gerekliliklere dikkat etmesi danışan için kritik ve önemli noktalardır. Motivasyonel Kuram, bireylerin değişim açısından yaşadıkları süreci dört aşamada sınıflandırmıştır:

1.Tasarlama Öncesi Dönem

Danışan bu dönemde sorunu göremez ya da kabullenme konusunda sorun yaşar. Bu dönemde yapılabilecek en etkili yöntem bireyle olmak istediği durum ile bugün olduğu durum arasındaki farkı fark etmesini sağlamaktır . Örneğin çok yoğun bir şekilde OKB yaşayan bir bireye bu OKB olmadan önceki yaşamı ile OKB ile beraber sürdürmeye çalıştığı yaşamı arasındaki fark üzerinde durularak bu durumu yaşamayan diğer bireylerin hayatlarına sağladıkları katkılarını ve bu durumda olmadıkları halde rahat edebildiklerinin mümkün olabileceği aktarılmalıdır.

2. Tasarlama Dönemi

Bu dönemde danışan , sorunun farkındadır ve sorunu gidermek istiyordur ama yine de sorunun giderilebileceğine dair inancı eksiktir. Bu dönemde danışana sorunun giderileceğine dair az da olsa hissettiği inancın sebebini irdeleterek bu inancı arttırmak amaçlanır .Danışana sorunun zor da olsa çözülebileceğine dair bazı davranışsal deneyler yaptırarak bunun mümkün olacağına dair somut durumlar gösterilmelidir. Örneğin uzun zamandır sahip olduğu günlük bir rutinini farklı bir şekilde yapmasını istediğimizde bunun zor da olsa değiştirilebileceğine dair davranışsal bir örnek göstererek bedel ödendiğinde değişimin mümkün olduğuna ikna etmeliyiz.

3.Hazırlama Dönemi

Bu dönemdeki birey artık değişimi istiyordur ve değişim için yapılması gerekenler konusunda kendini hazır hissetmektedir .Bu dönemdeki danışana küçük hedefler koyarak hedeflerine ulaşma sürecini yakından takip etmeli ,bu dönemde bilişsel davranışçı terapi yürütmek mümkündür.

4.Eylem Dönemi

Bu dönemde tamamen bilişsel terapi uygulanır ve artık danışan sorunun farkında ,değişim istemekte ve bu değişim için gerekli çalışmalara hazırdır. Ama yine de danışanın bu sürece hazır olması konusunda emin olmak çok önemlidir.

 Motivasyonel Kurama göre görüşmenin temel ilkesi, danışanın değişime hazır olması gerektiği yani danışana bu konuda herhangi bir empoze yapılmaması gerekmektedir. Motivasyonel Kuramın temel amacı, bireydeki iki değerliliğin (ambivalans) var olabileceğini ve bunun mümkün olduğunu kabul görmesidir. Bu nedenle danışanın ambivalans düşünceleri konuşularak çözülmeye çalışılmalı ve bu aşıldıktan sonra sürece başlanmalıdır.

Kaynakça:

• Bilişsel Davranışçı Terapi: Temel İlkeler ve Uygulamalar ( Türkçapar,2022,pp.164-166).

• https://herapsikoloji.com/psikolojide-motivasyon-ve-motivasyon-kuramlari/