THE EXPERIMENT: FİLM ANALİZİ

Künye

Tür: Gerilim, dram

Süre: 1 saat 36 dakika

Yönetmen: Paul Scheuring

Senarist: Paul Scheuring

Oyuncular: Adrien Brody,  Forest Whitaker, Cam Gigandet

Analiz

Zimbardo’nun ‘’Stanford Hapishane Deneyi’’nin sinemaya uyarlandığı filmde deneye para karşılığı gönüllü olarak katılım sağlayan katılımcılar mahkumlar ve gardiyanlar olarak ikiye ayrılmışlardır. Deneye katılımcı seçilirken bireylere mutlak doğru-yanlış hakkında sorular sorularak ahlak ve sosyal koşullar söz konusu olduğunda kim ve nasıl olabilecekleri tahmin edilmeye çalışılmış ve sonuçlara göre bireylerin mahkûm mu yoksa gardiyan mı olacağına karar verilmiştir. Mahkumlar rollerine bürünebilsinler diye evlerinden gerçek birer suçluymuş gibi alınıp hapishaneye getirilmişlerdir. Deneyde gerçeklik ve doğal koşullar sağlanabilsin diye ortam tıpkı bir hapishane gibidir ve katılımcıların kıyafetleri de hapishane ortamına uygundur. Bütün bunlar deneysel gerçekliği ve dolaysıyla katılımcıların rollerine ve sosyal etkiye kapılabilmelerinin hızını arttırmıştır. Ayrıca gardiyanlara da kurallar verilmiş; mahkumlara şiddete başvurmadan orantılı ceza verebileceklerini ve mahkumlara numaralarıyla seslenmeleri gerektiğini söylemişlerdir. Buradan mahkumları yalnızca bir numaraya sığdırarak onların kişilik ve kimliklerinin yok sayılmaya çalışıldığını görüyoruz. Deneyin ilk gününde başgardiyan Barris, deney öncesinde tanıştığı Travis’e yapılanlara karşı mahcup olmuş; mahkumlar da rollerine bürünemeyip bir deneyin içerisinde olduklarının farkında olarak gülüp eğlenebiliyorlardı. Dolayısıyla bu durum katılımcıların hala rollerini içselleştirmediklerini ve sosyal etkiye henüz kapılmadıklarını göstermektedir. Roller açısından baktığımızda burada güçlü konumda olanlar gardiyanlardır. Bunun bir deney olduğunu bilseler de daha 1 gün bile geçmeden rollerine ve gücün büyülü dünyasına kapılarak otorite kurma istekleri artarak mahkumlara dehşet verici işkenceler gerçekleştirmekte olduklarını ilerleyen sahnelerde görüyoruz. Ancak unutmamak gerekir ki biz insanlar güvenli hissettiğimizde ve doğru olduğuna inandığımızda itaat ederiz. Mahkumlar kendilerine zarar verilmeyecekleri teminatını aldıkları için deneye katılmayı kabul etmişlerdi. Ancak gardiyanlar sınırı aşmaya, mahkumların güvenliğini tehdit etmeye ve onlar üzerinde baskı kurarak sindirmeye çalışmaktadırlar. Bunun üzerine Travis başta olmak üzere mahkumlar gardiyanlara ve deneye karşı başkaldırı ve isyana yönelirler.  Artık gardiyanlar hapishanelerindeki otoriteyi sağlamakla görevlilerdir ancak mahkumlar suçlu değillerdir dolayısıyla bu otorite sağlama çabalarına karşı direniş göstermektedirler. Gardiyanların mahkumlara karşı sergiledikleri aşağılayıcı ve onur kırıcı davranışlar yüzünden mahkumlar kendilerini aşağılık hissetmektedirler. Ve işlerin rayından çıkmasına sebep olan durum da bu tehlikeli duyguydu. Biz insanlar aşağılık hissetmeyi istemeyiz, gururumuzun ve onurumuzun bir başkası tarafından incitilmesine izin veremez ve buna karşı çıkma dürtümüzle hareket ederek kişiliğimize uzaklaşırız. Filmdeki en önemli çatışma savaş ve kavgadan hoşlanmayan mahkûm Travis’in isyancı olarak rolünü kabul etmemesi ve aslında sessiz, annesi tarafından baskılanmış, mülayim Barris’in aşırı otoriter bir gardiyan olarak role girmesidir. İlerleyen sahnelerde mahkumların direnişlerini bastırmak için gardiyanların işkenceleri ve şiddetin oranı git gide artmaktadır. Burada problemi engellemenin ve sorunları bastırmanın yolunun orantısız güç ve şiddetle baskılamak gerektiği düşüncesi ön plana çıkmaktadır. Ayrıca bu baskı ve direniş örüntüsünde tarafların liderlerinin olması da grup dinamiklerini sağlayabilmek ve insanları yönlendirebilmek için lidere duyulan ihtiyaca gönderme yapıldığını söyleyebiliriz. Hapishane içerisinde bulunan kamera her iki taraf için de önemliydi. Mahkumlar o kameradan izlendiklerini ve böylece şiddete uğrarlarsa deneyin son bulacağını düşündükleri için kamerayı güvence olarak görürken; gardiyanlar için şiddetlerinin görülmesiyle deneyin son bulacağı korkusu yarattığı için kamera bir tehditti. Ancak gardiyanların şiddeti ‘’orantılı şiddet’’ kurallarından çıkıp tamamen orantısız bir hal almaya başladığı halde deneyci tarafından herhangi bir yaptırım uygulanmayışıyla işler iyice çığırından çıkmaktadır. Bütün bunların sonunda yaşanan ve uygulanan şiddetin boyutu öyle artmıştır ki bir katılımcı hayatını kaybetmiştir. Bunun üzerine de deney son bulmuştur.

Kısaca özetlemek gerekirse film; deneyi, itaat ve otoritenin insanları ne denli etkileyip değiştirebildiğini oldukça başarılı bir şekilde göstermiştir.  Film boyunca kamera açıları, ışık ve oyunculuklar sayesinde filmin içindeymiş ve bir mahkûmmuşçasına hissettiğimi belirtmeliyim. Ancak filmde şiddetin ve kaosun bu denli fazla olması filmi izlerken son derece rahatsız ve gergin hissettirdiğini de söylemeliyim.  Otorite ve itaat söz konusu olduğunda bireylerin ne kadar değiştiğini görmek istiyor ve şiddet içerikli filmlerden rahatsız olmuyorsanız filme kesinlikle bir şans verebilirsiniz.

KAYNAKÇA

Akbaş,E.( 20.08.2021).The Experiment: Kontrolden Çıkan Bir Grup İnsan.dibace.net. http://www.dibace.net/sineyorum/the-experiment-kontrolden-cikan-bir-grup-insan/

Karaoğlu, Ş. (10.10.2018). FİLM İNCELEMESİ: THE EXPERIMENT (2010). Sanatla Art. https://www.sanatlaart.com/film-incelemesi-the-experiment-2010/

Topsakal,A.(04.02.2021) The Experiment Filminin Sosyal Psikolojik Açıdan İncelenmesi. Artvin Üniversitesi PDRMER. https://pdrmer.artvin.edu.tr/tr/fotohaber/the-experiment-filminin-sosyal-psikolojik-acidan-incelenmesi