Özbenlik teorisine göre, insanlar "gerçek" benliklerini "ideal/olması gereken benlikleri" veya içselleştirilmiş standartlarıyla karşılaştırırlar. Kişinin "gerçek", "ideal" ve "olması gereken" durumları ya da kişinin yaşam deneyimleriyle şekillenen idealleştirilmiş versiyonları arasındaki rahatsızlıklar; korku, tehdit ve huzursuzluk gibi duygusal rahatsızlıklarla bağlantılıdır. Hoş olmayan duygulara neden olan bu iki benlik temsili arasındaki fark, benlik tutarsızlığı olarak bilinir. Edward Tory Higgins tarafından 1987 yılında geliştirilen teori, çeşitli duygusal kırılganlıklar ile benlik temsilleri arasındaki eşitsizlikler arasındaki ilişkiyi anlamak için bir çerçeve sunmaktadır. (Encyplodia, 2022)
Encyplodia'ya (2022) göre gerçek benlik, gerçekte sahip olduğunuzu düşündüğünüz veya başkalarının sahip olduğunuzu düşündüğü şeydir. Bir kişinin temel benlik kavramı onun "gerçek benliği"dir. Bu, bireyin zekâ, güzellik vb. dahil olmak üzere kendi niteliklerine ilişkin görüşüdür. Bunun tersine, ideal benliğiniz, birinin (kendinizin ya da bir başkasının) sahip olmanızı istediğine inandığınız niteliklerin bir temsilidir; örneğin birisinin sizin için hayallerinin, hedeflerinin veya dileklerinin bir temsili olabilir. Benliğin kendini tanımlayan bu özelliklerinin gerçek benlikten gelmesi gerekmez; başkaları da verebilir. Örneğin, eğer kendimi her zaman zamanında gelen biri olarak düşünüyorsam, o zaman ben böyleyimdir. Benzer şekilde, eğer iş arkadaşlarım dakik olduğumu söylüyorsa ve ben de onların bunu düşündüklerini bildiğimden dakiklik aslında benim kişiliğimin bir parçasıdır. (Marouiu&Maricutoiu, 2020) Gerçek benliğimiz insanların bizimle ilgili idealleriyle aynı noktada buluşamadığında yakınlarımızın isteklerini yerine getirmiyor olabiliriz. Bu, suçluluk, aşağılanma ve sevgisini veya onayını kaybetme korkusu gibi iç karartıcı duygulara neden olabilir. Örneğin, aileniz ve sevdiğiniz insanlar sizi "A" öğrencisi olarak görüyorlarsa ve üniversitenin ilk yılında not ortalamanız 2,8 ise, notlarınızı onlarla tartışırken kendinizi kötü hissedebilirsiniz. (Libretexts, 2020)
Aslında insanları dönüştürmeye, başarmaya ve kendilerini geliştirmeye iten şey onların "ideal benliğidir". Sevgiyi almak ya da almamak gibi olumlu sonuçlar, ideal öz-düzenleme sisteminin ana odak noktasıdır. Ayrıca olmak istediğiniz kişi de budur; ideal benliğiniz. Ulaşmaya çalıştığınız veya arzu ettiğiniz nitelikler bu bireyde yani nihai varış noktanızda mevcuttur. Bu sizin ideal benliğiniz, kendiniz olarak görmek istediğiniz kişidir. (Cherry, 2022) Kişinin olması gereken benliği ile ideal benliği arasındaki tutarsızlıklar çok fazla strese neden olabilir. Örneğin, çalışan annelerin birçoğu, kariyerlerinde büyüme ve başarıyı kapsayan idealleştirilmiş bir öz imaja sahiptir. Kendilerinin bir parçası olarak tam zamanlı bir anne olma zorunluluğunu da hissedebilirler. (Libretexts, 2020)
"Olması gereken benlik" sizin veya bir başkasının sahip olmanız gerektiğini veya sahip olmanız gerektiğini hissettiği niteliklerin bir temsilidir. Bu benlik ile görev ve sorumluluklar ilişkilidir. Olması gereken öz-denetim sistemi, azarlanma gibi olumsuz sonuçların varlığına veya yokluğuna odaklanır. Libretexts (2020), gerçek benliğimiz diğer insanların bizden beklentileriyle uyumlu olmadığında, başkalarının bizim için inşa ettiğine inandığımız benliğe uygun yaşamadığımızı belirtir. Bu, ajitasyon duygularına, tehdit duygularına ve olası ceza korkusuna neden olabilir. Örneğin, gerçek benliğinizin hedefleri bambaşkayken ebeveynleriniz sizden beklentilerini de dikkate aldığınızda ne yapacağınız konusunda çelişki yaşayabilir ve onlarla iletişiminizi kaybetmekten korkabilirsiniz. Ayrıca aşağıda belirtildiği gibi üç kavramı birbiriyle karşılaştırabiliriz:
Gerçek ve kişinin kendi idealleri. Hedeflerimizin ve arzularımızın gerçekleşmediğine dair genel algımız hayal kırıklığına uğramamıza, tatmin olmamamıza ve hüsrana uğramamıza neden olur. Gerçek ve başkalarının idealleri ise utanç ve mahcubiyet, sevdiklerimizin bizim için olan umutlarını ve isteklerini yerine getirmediğimize dair genel algıdan kaynaklanır.
Gerçek ve başkalarının bizden bekledikleri. Ceza korkusu da dahil olmak üzere tedirginlik duyguları, başkalarının görev ve yükümlülüklerimiz olarak algıladığı şeyleri yerine getirmediğimize dair genel algımızdan kaynaklanır. Gerçek ve bizim kendimizle ilgili beklentilerimiz ise sorumluluklarımızı yerine getirmediğimize dair genel algımız, ahlaki standartlarımızın ihlal edildiğine inanmamıza neden olabilir.
Bu kavramları okurken kendinizi gözlemleme ve kendinizdeki bazı şeylerin farkına varma şansınız oldu. Tüm hayatımız boyunca ideal benliğimizi arayabiliriz. Hayatımızın bir bölümünde bunu tam olarak yakalayamıyor veya başaramıyor olabiliriz fakat bu kesinlikle çok normal çünkü insan olduğumuz için sürekli kendimizi keşfediyor ve gelişiyoruz.
KAYNAKÇA
Libretexts. (2020b, July 16). 2.2: Self-Discrepancy Theory. Social Sci LibreTexts. https://socialsci.libretexts.org/Courses/College_of_the_Canyons/COMS_246%3A_Interpersonal_Communication_(Leonard)/2%3A_Communication_and_the_Self/2.2%3A_Self-Discrepancy_Theory#:~:text=Discrepancies%20between%20the%20ideal%20and,be%20a%20full%2D%20time%20mother
MSEd, K. C. (2022, November 7). What is Self Concept? Verywell Mind. https://www.verywellmind.com/what-is-self-concept-2795865
Self-Discrepancy theory. (2022d, October 31). https://encyclopedia.pub/entry/32029#:~:text=Developed%20by%20Edward%20Tory%20Higgins,different%20kinds%20of%20emotional%20vulnerabilities.
Self-Discrepancy theory. (2022c, October 31). https://encyclopedia.pub/entry/32029
Măroiu, C., & Maricuțoiu, L. P. (2020b). Actual self. In Springer eBooks (pp. 39–42). https://doi.org/10.1007/978-3-319-24612-3_1435
