Travma Sonrası Psikolojik Tepkileri Anlamak - Dr.Clauida Herbert
Travmatik olaylar bizim başımıza gelse ne tepki verirdik? Duyguları gözlemler, sakin bir şekilde yanıt verir, çözüm odaklı mı ilerlerdik? Yoksa dik duruşumuzu asla bozmaz ve kendimizden ödün vermeden hareket mi ederdik? Travmatik olaylar başımıza geldiğinde davranışlarımız ve düşüncelerimiz farklı olabiliyor. Televizyonda gördüğümüz olaylar için "Ben bu şekilde davranırdım, neden kimse yardım etmiyor?" şeklinde yorum yapabiliriz.
Travmalar genel olarak aniden ve beklenmedik anlarda ortaya çıkar. Ameliyata girmeden önce kendinizi ameliyat sürecine hazırlamak için zamanınız olabilir. Ameliyat sonrası olası belirtilerin farkındasınızdır ve araştırmışsınızdır. Yapacaklarınızı planlarsınız. Fakat hayatımızdaki her anı planlayamayız. Başımıza gelecekleri önceden tahmin edemeyiz. Travma ortaya çıktığındaysa zihinsel, duygusal ve bedensel olarak o duruma hemen adapte olarak durumla en iyi şekilde başa çıkmaya çalışırız. Kendimizden beklemeyeceğimiz davranışlar sergileriz. Bazen önceden bilinen bir travmatik durum için, ölüm gibi, hazırlanmak söz konusu olamaz. Hayatımız boyunca pek çok stresli durumla karşılaşabiliriz fakat bunların pek azı gerçek travmadır.
Amerikan Psikiyatri Derneğinin (APA) tanımlamasına göre (2013), “Travma bireyin gerçek ya da algılanan bir ölüm ya da yaralanma içeren, ya da kendisinin veya başkalarının fiziksel bütünlüğüne tehdit oluşturan olay veya olaylar yaşaması, tanık olmasıdır. Bireyin verdiği tepkiler yoğun korku, çaresizlik, tehdit veya dehşet içerir” (Diagnostic And Statistical Manual Of Mental Disorders Dsm-5, s.146). DSM-5 travmayı üç önemli kategoriye ayırır. Bunlar; insan kaynaklı felaketler, doğal afetler ve şiddet suç ve terördür. Fakat şunu da belirtmek gerekir ki her stres etkeni travma değildir.
Travmatik durum sonrası deneyimi anlamlandırmak çok önemli. Bu şekilde durum üzerinde iyileşme sağlanır. Deneyimi anlamak, hayatınızla birleştirmek, hayata devam etmek, hayatınızın kontrolünü elinize almak ve yeni bir yaşam kurmak çok önemli.
Travma hafife alınabilecek bir durum değil. Bireyler iyileşme sürecinde yön kaybetme, yorgun düşme, durum hiç olmamış gibi davranma tepkilerini verirler. Aynı şekilde iyileşme süreci kişiden kişiye farklılıklar gösterir. Fakat bu süreçte verilen tepkiler travma deneyimleyen birçok kişi tarafından ortaktır. Herbert’e göre (2015) ;
Travmaya sıklıkla verilen tepkiler;
1- Travmayı tekrar deneyimlemek
- Tekrarlayan rüyalar, kâbuslar ve uykusuzluk (insomni)
2- Hissizlik ve kaçınma tepkileri
3- Uykuya dalmakta ya da uykuda kalmakta zorluk
- Konsantrasyon ve hafıza ile ilgili zorluklar
- Abartılı irkilme tepkileri
4- Travmaya verilen diğer tepkiler
Travma ve/veya travma sırasındaki davranışlarınızın tamamı ya da bir kısmından ötürü kendinizi suçlamak
Bir psikolog ya da psikiyatrist size Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) tanısı koymuş olabilir. Travma sonrası stres bozukluğu, travma sonrası gösterilen tepkilerin karışımına verilen tanımdır (Herbert, s.42, 2015). Eğer belirtileri bir ay ya da daha fazla süredir deneyimliyorsanız bu tepkilerinize travma sonrası stres bozukluğu tanısı konur. Bazı insanlar travma yaşandıktan hemen sonra tepki göstermez ve belki bir ay sonra travma sonrası tepkileri yaşar. Kendinizi yetersiz, güçsüz ya da hasta gibi hissedebilirsiniz. Aslında, travmanın nedeniyle oluşan ani, acı ve üzücü deneyimleriniz sonrası anormal bir duruma anlaşılabilir tepkiler veriyorsunuz.
Şunu hatırlatmak isterim; her insanın yaşamını oluşturan deneyimlere verdiği tepkiler farklı olabilir. Aynı travmatik olayı yaşadığınız arkadaşınız hayatına devam ederken siz farklı tepkiler verebilirsiniz. Doğru ya da yanlış diye bir tepki yoktur. Birbirimizin deneyimlerine ve tepkilerine saygı göstermemiz çok önemli. Aynı travmayı yaşayan iki kişiden birinin TSSB yaşayıp diğerinin yaşamamasının iki tane sebebi vardır. Birincisi, her bireyin farklı savunma mekanizmaları geliştirmesi ve ikincisi de her birey travmayı kendi duyguları ve gözlemleriyle deneyimlemesidir. Hepimiz birbirimizden farklı olduğumuz için yaşamdaki deneyimlerimiz, savunma mekanizmalarımız, olaylara verdiğimiz tepkiler ve düşüncelerimiz farklıdır. Aynı duruma, insanların farklı deneyimleri ve tepkileri olmasına rağmen tüm deneyim ve tepkiler aynı şekilde geçerlidir.
Kitap, size Travma ile nasıl başa çıkabileceğinizi anlatıyor ve travma deneyimlemiş insanlardan örnekler veriyor. Travma ile çalışmak çok bunaltıcı ve ağır gelebilir. Konuşmaktan rahatsız olabilirsiniz. Çevrenizdeki insanlar size nasıl yaklaşacaklarını bilmediklerinden bu olay hiç olmamış gibi davranabilirler. Aslında terapiye başlayan insanlar biriyle bu olayı rahat bir şekilde konuşmadıklarını fark ederler. Travma hakkında güven duyduğunuz bir insana konuşabilir, video kaydı yapıp sonradan dinleyebilir, kağıda yazabilir, resmini çizebilirsiniz. Bu durumda aşama aşama ilerlemek çok önemli. Örneğin araba kazası geçirdiniz. Kaza sonrası direkt arabaya binmek ve sürmek yerine aşama aşama ilerlemeniz daha sağlıklı olacaktır. İlk olarak sadece arabanın içine oturmaktan başlayabilirsiniz. Adım adım ilerledikçe arabayla en yakın markete gidebilirsiniz. Fakat bu durumda endişeyle başa çıkabilmek kilit nokta diyebiliriz. Endişe hissettiğiniz anda nefes egzersizi yardımcı olabilir.
Travmayı atlatamıyorsanız, günlük yaşama katılamıyorsanız, ya da deneyimle yüzleşmek çok zor geliyorsa iyilik haliniz için profesyonel yardım alabilirsiniz. Herbert (2015), Kognitif Davranışçı Terapi ve EMDR Terapisi, Mindfulness Temelli Bilişsel Davranışçı Terapi tekniği, yoga, meditasyon ve nefes egzersizlerinin travmaya uğrayan insanlar için etkili olduğunu belirtiyor (s.61).
Yalnız değilsiniz. Travmatik olayla yalnız başa çıkmak zorunda değilsiniz. Psikologtan ya da psikiyatristten yardım alabilirsiniz.
Kaynakça
A. P. Association. (2013). Diagnostic And Statistical Manual Of Mental Disorders Dsm-5. ISBN: 9780890425541. Yayınevi: American Psychiatric Association Publishing.
Herbert, C. (2016). Travma sonrası psikolojik tepkileri anlamak: Travmaya uğrayanlar ve aileleri için rehber (N. Azizlerli ve R. Güneş, Çev.). İstanbul: Psikonet.(Orijinal çalışma basım tarihi 1995).
Tepki Ekle
