Transaksiyonel Analiz

Eric Berne transaksiyonel analiz kuramını 3 temel varsayım üzerinden geliştirmiştir. Bunlar şöyle sıralanır:

1) Her insan OKEY’dir 

2) Herkesin düşünme kapasitesi vardır.

3) Yaşamında ne olacağını herkes kendisi karar verebilir ve seçim yapabilir.

Berne, yaşantılar arası bağlamı daha anlaşılır hale getirmek için insan benliğini çocuk, ebeveyn ve yetişkin olarak üç ana başlıkta incelemiş ve bunlara “Ego Durumları” demiştir. Günlük hayatımızda gözlemlenebilir tüm davranışlarımız çocukluğunuzun yansıması olarak ortaya çıkar ve bu üç ego durumu ile açıklanabilir. Çocukluğumuzda hayatta kalmak, kabul görmek ve uyum sağlayabilmek için bazı stratejiler üretiriz. Bu stratejiler yetişkinlik yaşantılarımızda da kendini gösterir, verdiğimiz kararları ve kişiliğimizi etkiler. Bu ego durumları ilk bakışta Freud’un id, ego, süper ego kavramlarıyla benzerlik gösterse de ayrıldığı birçok nokta vardır. 

Çocuk Ego Durumu

Erken çocukluk dönemi yaşantılarımızla şekillenir. Çocuk belli bir olay ve karşılığında sergilemesi gereken davranış arasında bir bağ kurar, bu iki olguyu kaydeder. Benzer durumlarda birbirine yakın davranış ya da tepkiler verebilir. Bu kayıtlar çoğu zaman yetişkinlik döneminde de kişinin hayatında etkili olur. Çocuk ego; bilinçli, öğrenmeye dayalı ve gözlenebilir olmasıyla id kavramından ayrılır. Kişi, çocuk ego etkisinde mantığa aykırı ve tutarsız davranışlar sergileyebilecek olsa da aslında her insan çocuktur bu sebeple çocuksuluk, çocuk gibi davranmak her zaman olumsuz ya da sorunlu bir kişilik yapısını göstermez.

Çocuk ego durumu fonksiyonel analiz açısından ikiye ayrılır:

1) Doğal(özgür) çocuk, öngörülemez duygu ve davranış geçişlerine sahip olur, fiziksel ihtiyaçları gözetir, dış dünyanın ne söyleyeceği ile ilgilenmeksizin içinden geldiği gibi davranır. Bağımsız, sevimli ve etkileyicidir.

2) Uyumlu (Uyarlanmış) Çocuk, kişinin çocukluğunda ebeveynlerinin onayını kaybetmemek adına geliştirdiği uyumlu, uslu çocuk modelini temsil eder. Bunun yanında kısıtlayıcı ebeveyn karşısında kimi zaman asi tutumlar da sergileyebilir. Bu sebeple uyarlanmış çocuğun ayırt edici özelliği içinden geldiği gibi değil manipülasyonlara uyumlu tutumlar geliştirmesidir.

Yetişkin Ego Durumu

Diğer ego durumlarına göre daha özerk özellikler taşır. Kişi dış dünyadan aldığı bilgileri kendince değerlendirir ve yorumlar. Yetişkin ego durumu tamamen kronolojik yaş ile ilişkilendirilemez; akıl, mantık, sağduyu ve farkındalık öncelikli özellikleridir.

Ebeveyn Ego Durumu

Çocuk ego durumu gibi bu ego durumu da erken çocukluk döneminde gelişimini tamamlar. Çocuk, ebeveynlerinin tutumları karşısında oluşturduğu tepkileri içselleştirerek davranış haline getirir. Yetişkinlikte de benzer olaylar karşısında bu davranışlar çağırılarak uygulanır. Ebeveyn ego durumunun neyin nasıl yapılması gerektiğiyle ilgili mesajlar verir. Herkes ebeveynin ego durumunu kendince algılanacağından kişiseldir. Fonksiyonel analiz açısından ikiye ayrılır:

1) Eleştirel Anne Baba, öğretmen rolüyle hareket eden kimselerdir. Karşısındakine yönlendirici, yargılayıcı bir tutum gösterirler. Bu ego durumunu sık kullanan kimseler çabuk sinirlenirler, memnuniyetsizdirler ve cezalandırıcı bir tavırları vardır. Toplumsal kurallar ve öznel çıkarları dahilinde hareket ederler.

2) Koruyucu Anne Baba ego durumunu benimsemiş insanların karşısındakine şefkatli mesajlar vermesi, nazik, kibar ve yardımsever olmasıyla beklenir

Transaksiyonel analiz tüm bu çocukluk yaşantılarının ve seçilen ego durumlarının ışığında kendi değerlik düzeyimizi belirlediğimiz iddia eder. Bu bağlamda Thomas A. Harris 4 temel yaşam durumu olduğunu, kişinin bu durumların tamamına sahip olabileceğini fakat birinin daha baskın olacağını belirtir.

1) Ben OKEY değilim sen OKEY’ sin

2) Ben OKEY değilim sen OKEY değilsin

3) Ben OKEY’ im sen OKEY değilsin

4) Ben OKEY’ im sen OKEY’ sin

Bu örneklerde “OKEY” kelimesinin tam karşılığı olmasa da Türkçeye “yeterli” olarak çevrilebilir. Bulunan yaşam durumu bireyin kendisiyle ve diğer insanlarla olan iletişimlerinde doğrudan etkilidir. Kişinin yaşantılarını olumlu veya olumsuz olarak algılamasını belirler. Aynı zamanda seçilen yaşam durumu kişinin “yaşam senaryosu” konusundaki kararına da temel oluşturacaktır.

Yaşam senaryoları temel yaşam dönemlerinin yanı sıra çocuklukta ebeveynlerden alınan ve içselleştiren olumlu ve olumsuz mesajlar tarafından da şekillendirilir. Kişi erken çocukluk süreci deneyimlerinin sonucu yaşamı boyunca bir kılavuz gibi kullanılacağı yaşam senaryoları üretmiş olur. Bunu bir tiyatro oyunu senaryosu olarak düşünecek olursak, diğer oyuncular veya tiyatro sahnesi değişse de kişinin kendine biçtiği rol sabit kalacaktır. 3 çeşit temel senaryo veya rol olduğu kabul edilir; acı çeken, cankurtaran, kurban.

 Transaksiyonel analiz, insan psikolojisini insancıl, pozitif ve bütüncül şekilde ele alan bir yaklaşım olup günümüzde birçok alanda psikoterapi yöntemi olarak kullanılmaktadır. Kişinin çocukluk yaşantılarının, bakım vereni ile kurduğu bağın; bugünkü tavır, tutum ve kararlarında büyük rol oynadığını savunur. Bugünün, dünün sonucu olduğu iddiasını neden sonuç ilişkileriyle açıklar. Bu bağlamda özellikle danışanlar için anlaşılması ve günlük hayata uyarlanması daha kolaydır. Temelde psikanalitik yaklaşımın izleri görülse de insan doğasına bakışta daha olumlu ve hümanist bir tutum sergilediğinden psikanalitik kuram çerçevesinde değerlendirilmez.

Kaynakça

• Zümbül, S. (2021). Transaksiyonel Analiz Terapisine Kapsamlı Bakış: Bir Derleme Çalışması . Anadolu University Journal of Education Faculty , 5 (1) , 51-80 . DOI: 10.34056/aujef.769576
• Zengin, E. (2019). Transaksiyonel Analiz Ego Durumlarının İletişime Etkisi Bağlamında “Ters Yüz” Filminin Analizi . Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 6 (1) , 30-51 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/adusobed/issue/47467/430196