SAVUNMA MEKANİZMALARI

Savunma mekanizmaları teorisi temelde Freud’un kişilik kuramına dayanmaktadır. Freud kişiliğin üç ana unsuru olduğunu savunmuştur:

• İd: Temel ihtiyaç ve dürtülerin barındığı; kişiliğin haz odaklı dürtüsel yanı
• Ego: İd ve süperego arasındaki çatışmayı dengelemeye çalışır; kişiliğin gerçeklikle başa çıkma yönü
• Süperego: Toplumsal ve ahlaki normları barındıran; kişiliğin ahlaki ve vicdani yönü

Anlaşılacağı üzere id ve süperego birbirine zıt olarak çalışmakta ve bu nedenle çatışmaktadırlar. Burada ego bu çatışmayı dengelemeye çalışmakta ve aynı zamanda bu çatışmadan kaynaklanan kaygıyla baş etmek için çeşitli stratejiler geliştirmektedir. Günlük hayatta karşılaştığımız olumsuz deneyimler bireyde olumsuz duygu, düşünce ve davranış örüntüsü geliştirebilmektedir. Örneğin, utanç, üzüntü, suçluluk gibi duygularla baş edebilmek ama en önemlisi benlik saygımızı koruyabilmek için savunma mekanizmaları geliştirir ve bunları bilinçdışı bir şekilde kullanırız. Bu bağlamda savunma mekanizmaları oldukça doğaldır. Orantılı ve yerinde kullanıldığı takdirde olumsuz deneyimleri daha kolay ve çabuk atlatabilir dolayısıyla benliğimizi ve psikolojik iyi oluşumuzu koruyabiliriz. Ancak savunma mekanizmalarının çok ve uzun süreli kullanımı kişinin gerçeklik algısını yitirmesine neden olabilir ve benliğin işlevini engelleyebilmekte bu nedenle patolojik sorunlara yol açabilmektedir.

1.     İnkar En yaygın kullanılan savunma mekanizmalarından biri inkardır. Bireyin kabullenemediği, baş edemediği durumlar karşısında benlik bütünlüğünü ve gerçeklik algısını bozmayacak derecede o durumun varlığını reddetme. Birey baş edemediği gerçekliği yok sayar, görmezden gelir ve hiçbir şey olmamış gibi davranır. Çok fazla kullanılması gerçeklik algısına bir tehdit oluştursa da travmatik yaşantı ve duyguları atlatmada yardımcı olabilmektedir.
2.  Bastırma Ego ve benlik saygısına ters düşen, uygun görülmeyen anı, duygu ve en önemlisi dürtülerin unutulmaya çalışılarak bilinçdışına itilmesi. İnkardan farklı olarak yaşanılan duygu ve durumların farkındalığı vardır ancak bu durum bilinçdışına itilerek yüzleşmekten kaçınılır. Dürtülerin bilince ulaşmasının yaratacağı kaygıdan kaçınmak için sürekli olarak kullanılarak enerji tüketen bir savunma mekanizmasıdır.
3.  Gerileme/ Regresyon Karşılaştığı zorlukla ve o yaş döneminin getirmiş olduğu sorumluluk ve görevlerle baş edemeyen bireyin daha erken çocukluk dönemlerine dönmesi, çocuksu davranışlar sergilemesi. Burada amaç, baş edebildiği ve kendini daha güvende hissettiği yaş dönemine dönerek endişe ve kaygıyı azalmaktır. En çok çocuklarda görülse de bazı travmatik yaşantılar sonrası yetişkinlerde de görülmektedir.
4.  Yansıtma Kişinin kabul edemediği, kendinde kusur olarak gördüğü duygu, düşünce, arzu ve dürtüleri diğer insanlara yüklemesi, suçu onlara atmasıdır. Bu düşünceler ve örüntüler sanki kendisinde değil de karşı taraftaymış gibi davranırlar. Kendi başarısızlıklarının sorumluluğu onlarda değildir. Örneğin, sınavdan düşük not alan öğrencinin öğretmeni suçlaması da bu savunma mekanizmasına örnektir. Kısacası kişinin kendisine yakıştırmadığı duygu, davranış, düşünce örüntülerini başkaları üzerinden açıklaması ve onlara yüklemesidir. Bu savunma mekanizmasını sürekli kullanan kişilerde ‘paranoid eğilimlerin’ varlığı söz konusudur.
5.   Mantığa bürünme Gerçekleştirdiği eylemin yanlışlığının farkında ve bilincinde olarak kabul edilebilir ve mantıklı mazeretler üreterek hissedilen olumsuz duyguları azaltmak hedeflenmektedir. Örneğin, hırsızın çaldığı şeylerde kendine hak bulması, sınavdan düşük not alan birinin zaten dersi sevmediğini ve bu dersin kendisi için önemli olmadığını savunması.
6.  Yüceltme Bu savunma mekanizması nispeten daha olumlu bir savunma mekanizmasıdır. Kişinin sahip olduğu, toplum tarafından uygunsuz kabul edilecek dürtülerini olumlu ve faydalı; toplum tarafından kabul görecek eylemlere çevirerek ortaya çıkarmasıdır. Örneğin, sadist eğilimleri olan birinin cerrah olması.
7.  Yer değiştirme Kişinin öfke, kızgınlık gibi duygularını bu duyguların temel kaynağı olan kişiye değil de daha zayıf halka olarak gördüğü kişiye yönlendirmesidir. Örneğin, patronu tarafından azarlanan bir adamın patronuna değil de evdeki eşine öfkeli davranışlar sergilemesi.
8. Karşıt tepki kurma Nasıl hissettiğinin farkında olan bireyin tam tersini hissediyormuş gibi davranması, ifade etmesidir. Duygu olumlu ise olumsuza; olumsuz ise olumluya çevrilebilir. Örneğin, arkadaşının bir erkekle birlikte olmasını yargılayan ve eleştiren bir kadının aslında bir partnere sahip olmak istemesi.
9.  Yapma bozma Uygunsuz, hatalı eylemin tam tersini yaparak onu geçersiz kılması, kendince hatasını telafi etmesi. Hatalı deneyimi olumlu eylemle dengeleme. Örneğin, eşini aldatan bir adamın eşini tatile çıkarması.
10. Çilecilik Bireyin, toplumsal baskıdan ve dürtüsel davranışın hissettireceği suçluluk ve hazdan kaçınmak için haz alacağı eylemlerden tamamıyla uzak durması.

Kaynakça

DBE.(2022,07,28). SAVUNMA MEKANİZMALARI NEDİR VE NASIL İŞLER?.DBE. https://www.dbe.com.tr/tr/yetiskin-ve-aile/11/savunma-mekanizmalari-nedir-ve-nasil-isler/

Cilmeli, E. Savuma Mekanizmaları.11 Kasım 2023 tarihinde https://www.monapsikoloji.com/savunma-mekanizmalari/ adresinden erişildi.

Karaoğlu B. Savunma Mekanizmaları. 11 Kasım 2023 tarihinde http://www.izmirterapist.com/makale/15/savunma-mekanizmalari adresinden erişildi.

Anonim yazar. Savunma Mekanizmaları. 11 Kasım 2023 tarihinde https://sisliterapi.com/blog/psikoloji/savunma-mekanizmalari adresinden erişildi.